سرطان از مهم‌ترین بیماری‌های غیر واگیر است که بار بیماری عمده‌ای را به جامعه تحمیل می‌کند.
سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون‌ها مورد در جهان ثبت می‌شود که در صورت تشخیص به‌موقع و زودهنگام، نتیجه درمان آن آسان تر و امکان کنترل و بهبود کامل آن بسیار زیاد است. از طرفی افزایش تعداد سالمندان که نتیجه تغییر هرم جمعیتی کشور است، رواج زندگی کم‌تحرک و ماشینی، تغذیه ناسالم و اضافه‌وزن، افزایش استرس و آلودگی هوا و عواملی از این قبیل از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز ابتلا به سرطان می‌باشند.
نکته مهم در این است که بسیاری از سرطان‌ها قابل‌پیشگیری هستند.
به طور کلی سرطان یک نام کلی است که بیش از 100 بیماری را شامل می‌شود.
هرچند انواع مختلفی از سرطان وجود دارد، اما همه‌ی آنها به علت رشد غیر قابل کنترل سلول‌ها آغاز می‌شوند.سرطان‌های درمان نشده می‌توانند باعث ایجاد ناتوانی‌های جدی و یا مرگ بشوند.
بدن از شمار زیادی سلول زنده ساخته‌شده است، که روند طبیعی رشد، تقسیم و مرگ سلولی، نظام مشخصی دارد. در سال‌های اولیه زندگی افراد، تقسیم سلولی سریع‌تر صورت می‌گیرد تا اجازه‌ی رشد مناسب را به فرد بدهد. پس از بلوغ، تقسیم سلولی بیشتر در مواردی مانند جایگزینی سلول‌های فرسوده یا از بین رفته و یا درترمیم بافت‌های آسیب‌دیده انجام می‌شود.
سرطان هنگامی آغاز می‌شود که سلول‌های یک قسمت بدن، رشد خارج از کنترل داشته باشند.
نوع رشد سلول‌های سرطانی هم متفاوت از رشد طبیعی سلول‌های دیگر است، یک سلول سرطانی به‌جای از بین رفتن و نابود شدن شروع به رشد و ایجاد سلول‌های غیرطبیعی جدید می‌کند.
سلول‌های سرطانی همچنین می‌توانند به بافت‌های دیگر نفوذ کنند که در سلول‌های سالم این قانون وجود ندارد.
تغییر در DNA باعث ایجاد رفتار سرطانی در سلول می‌شود.
DNA در تمام سلول‌ها وجود دارد و نقش آن کنترل و فرماندهی سلول است. در حالت عادی DNA یک سلول آسیب می‌بیند، سلول یا آن را ترمیم می‌کند و یا اینکه دست به خودکشی می‌زند. در یک سلول سرطانی با آسیب DNA ، ترمیم DNA صورت نمی‌گیرد و در عوض سلول به‌جای اتمام زندگی، تبدیل به یک سلول جدید می‌شود که بدن به آن نیاز ندارد و تمام سلول‌های جدید که از این سلول تولید می‌شوند، DNA ناسالم را به ارث می‌برند. سلول‌های سرطانی با DNA ناسالم در یک فرد ممکن است به علل ژنتیکی به وجود بیایند، اما در اکثر موارد در هنگام تقسیم سلولی و یا در برخورد با عوامل بیرونی به وجود می‌آیند.
سرطان چگونه منتشر می‌شود؟
سلول‌های سرطانی معمولاً بعد از رشد، به سایر نقاط گسترش می‌یابند و توده‌های سرطانی جدید را تشکیل می‌دهند. این انتقال از طریق جریان خون یا لنف انجام می‌شود. درنهایت بافت جدید مبتلا شده توسط سلول‌های سرطانی جایگزین می‌شود (کارکرد خود را از دست می‌دهد). به انتقال سلول‌های سرطانی متاستاز می‌گویند.
انواع سرطان چگونه مشخص می‌شود؟
مهم نیست که سرطان به کجا راه‌یافته باشد، در نهایت نام‌گذاری یک سرطان بر اساس محل اولیه‌ای که درگیر شده است، صورت می‌گیرد. به‌عنوان مثال سرطان سینه‌ای که به کبد، متاستاز داده، سرطان متاستاتیک سینه نامیده می‌شوند نه سرطان کبد.
سرطان‌های مختلف رفتارهای کاملاً متفاوتی دارند، به‌عنوان مثال سرطان ریه یا پوست با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند و به درمان‌های متفاوتی هم نیاز دارند و این تفاوت‌ها است که مشخص می‌کند که بیمار متناسب با نوع سرطانی که مبتلا شده به چه درمانی نیاز دارد.
برخی از رایج‌ترین آزمایش‌هایی که می‌تواند به تشخیص زودهنگام سرطان منجر شود عبارت‌اند از:
انجام سالیانه آزمایش خون مخفی در مدفوع، از 50 سالگی به بعد
بررسی آندوسکوپیک انتهای روده بزرگ، از 50 سالگی به بعد، هر 5 سال یک بار
انجام خودآزمایی ماهیانه پستان و معاینه توسط پزشک بین یک تا سه سال در زنان بعد از 20 سالگی
بررسی سابقه ابتلا خانوادگی به سرطان پستان یا تخمدان
انجام ماموگرافی در زنان بعد از 45 سالگی
انجام خودآزمایی ماهیانه پستان و معاینه توسط پزشک هرسال و توصیه به انجام سونوگرافی در زنان بعد از 25 سال
انجام پاپ اسمیر در زنان بین 21 تا 70 سال.
عوامل خطرساز
سیگار: استعمال دخانیات در ابتلا به سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان ریه نقش شناخته شده ای دارد. سیگار کشیدن همچنین دلیل اصلی ابتلا به سرطان‌های حفره دهان، حلق، حنجره، مری و مثانه است و زمینه را برای ابتلا به سرطان‌های لوزالمعده، کلیه، معده، دهانه رحم و برخی از انواع سرطان خون نیز فراهم می‌کند.
تغذیه ناسالم: علاوه بر مصرف غذاهای چرب، مصرف غذاهای دودی (مثل ماهی‌دودی)، نمک‌سود و کنسرو شده نیز می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان‌های گوارشی را افزایش دهد.
کم‌تحرکی: کم‌تحرکی یکی از عوامل جدی خطرساز ابتلا به سرطان است.
الکل: مصرف الکل احتمال ابتلا به سرطان‌های حفره دهان، حلق ، حنجره، مری، کبد، پستان و روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
اشعه فرابنفش خورشید: سرطان پوست شایع‌ترین سرطان دنیا است که عامل خطرساز آن قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش خورشید می‌باشد.
رژیم پرچرب: رژیم پرچرب منجر به افزایش وزن و چاقی می‌شود و با سرطان‌های پستان، پروستات، روده بزرگ، راست‌روده، لوزالمعده، کیسه صفرا ، تخمدان و رحم مرتبط است.
عوامل دیگر: برخی افزودنی‌های خوراکی، بعضی از رنگ‌ها و حشره‌کش‌ها، زیاد قرار گرفتن در معرض اشعه رادیولوژی، برخی ویروس‌ها (مانند ویروس‌های عامل زگیل تناسلی و تب‌خال تناسلی) و ابتلا به برخی عفونت‌ها (مانند ایدز و هپاتیت) نیز از دیگر عوامل خطرساز ابتلا به سرطان محسوب می‌شوند.
علائم هشداردهنده سرطان:
تغییر غیرعادی در تن صدا: اگر این گرفتگی صدا بیشتر از 3 هفته طول بکشد.
تغییر در اجابت مزاج: این علامت، مخصوصاً اگر با دفع خون همراه شود می‌تواند نشان‌دهنده بروز التهاب و عفونت در دستگاه گوارش باشد و همچنین امکان دارد علامت هشداردهنده از ابتلا به یک سرطان گوارشی قلمداد شود.
تغییر در پوست و مخاط: بریدگی‌ها و زخم‌های روی پوست معمولاً ظرف 24 ساعت بهبود نسبی پیدا می‌کند اما اگر این اتفاق نیفتد، زخم پوستی نیازمند پیگیری خواهد بود؛ ضمناً هرگونه تغییر در رنگ، اندازه، شکل و حاشیه‌های خال را نیز باید به پزشک اطلاع داد.
تغییرات در ادرار: خون در ادرار و تغییر در رنگ و تکرر ادرار را نیز باید جدی گرفت و به اطلاع پزشک رساند.
تغییر در قاعدگی: سیکل قاعدگی روند مشخصی دارد که اگر این روند، مختل شود یا خون‌ریزی و لکه بینی غیرطبیعی در طول این سیکل مشاهده شود، باید آن را یک علامت هشداردهنده تلقی کرد و به پزشک اطلاع داد.
تغییر در بلع و هضم غذا: اگر نمی‌توانید غذایتان را به‌آسانی ببلعید یا در هضم آن دچار مشکل شده‌اید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا مشکلتان را در مراحل اولیه ارزیابی و درمان کند.
توده: مشاهده و لمس هرگونه توده یا ضخیم شدگی غیرطبیعی پوست در ناحیه سر و گردن و سایر نواحی بدن را باید غیرطبیعی
تومورهایی که سرطانی نیستند:
همه تومورها سرطانی نیستند. تومورهایی که خوش‌خیم نامیده می‌شوند،می‌توانند آن‌قدر بزرگ شوند، که روی سایر ارگان‌های سالم اطراف خود نیز فشار بیاورند. اما برخلاف سرطان به بافت‌های اطراف نفوذ نمی‌کنند و به‌جاهای دورتر نیز منتقل نمی‌شوند. این تومورها هرگز تهدیدی برای زندگی نخواهد بود.